Trendkeerders, Ontwikkelfacilitators

Inleiding

Vergrijzing en individualisering vertalen zich in een verminderde binding van individuen met de maatschappij als geheel. Grote maatschappelijke instituties als kerken en politieke partijen zijn momenteel in ieder geval niet meer in staat vorm te geven aan vernieuwende impulsen en ouderen zijn geneigd "er van te gaan genieten". De samenleving is hierdoor niet top-down maakbaar meer. Het organiseren van maatschappelijke veranderingen op de wijze waarop dat de afgelopen 50 jaar is gebeurd kan in de toekomst niet meer, terwijl er in een zich internationaliserende wereld met versnelde (technologische) ontwikkeling nu juist meer behoefte is aan voortdurende vernieuwing dan ooit.

Onderstaande partijen geloven in de mogelijkheid van het vormgeven van verandering en vernieuwing van onderaf, op lokaal niveau, door op kleinschalig niveau mensen te motiveren en te activeren. Cruciaal in deze bottom-up vernieuwing is de kwaliteit van de dragers hiervan, de Trendkeerders of Ontwikkelfacilitators. Alle organisaties zijn op zoek naar mensen met deze capaciteiten. Bedrijven vragen om "empowerde" medewerkers, gemeenten om initiatiefrijke, ondernemende ambtenaren, verenigingen om actieve voorzitters. De terminologie is anders, het gevraagde hetzelfde, namelijk mensen die in staat zijn een bestaande situatie in positieve zin te veranderen.

Het grootste probleem hierbij is het afbreukrisico van deze Ontwikkelfacilitators. Dit is overigens niets nieuws Machiavelli schrijft al in 1532: "... dat niets moeilijker is om aan te pakken, niets gevaarlijker om uit te voeren niets meer onzeker wat betreft de uitkomsten dan het initiatief te nemen om veranderingen te introduceren."
(Machiavelli, Il Principe)

Ontwikkelfacilitators lopen een gigantisch (persoonlijk) afbreukrisico, terwijl hun bijdrage door iedereen wordt gezien als gewenst. Wat nodig is, zijn dus instrumenten om het werk van Ontwikkelfacilitators te faciliteren.

De bij dit initiatief betrokken partijen willen deze instrumenten gaan ontwikkelen, vanuit de filosofie dat het grootste maatschappelijke gevaar bestaat uit het desillusioneren van de Trendkeerders.

Kenmerken van Trendkeerders

Trendkeerders / ontwikkelfacilitators zijn individuen die in staat zijn vernieuwing te bewerkstellingen. Het hoeven niet de bedenkers van de vernieuwing te zijn, maar zijn er wel de motor van. Het zijn inspiratoren, die in staat zijn op concreet, relatief kleinschalig niveau te motiveren, binden en te activeren. Kenmerkend is dat ze:

Kunnen identificeren van interesse/behoeften bij individuen
bloot kunnen leggen van overeenkomsten in interesses
kunnen doen vormen van overeenkomende interesses tot een gezamenlijk belang
onderscheid kunnen maken naar concurrerende vormen van gezamenlijke belangen.
vermogen kunnen aanspreken schier onmogelijkheden mogelijk te maken.

Het afbreukrisico van Trendkeerders

Het werken als ontwikkelfacilitator heeft 3 soorten afbreukrisico's:

1. Natuurlijke Machtspositie van de Status Quo

Het saboteren van vernieuwing is makkelijker dan het tot stand brengen ervan. In een vergadering is het makkelijker scoren met negatieve opmerkingen dan met het verkopen van een nieuw idee. Kijk naar het volgende rijtje bijdragen:

Dat werkt in deze situatie niet
Zoiets hebben we eerder geprobeerd. Toen ging het mis.
De tijd is er (nog) niet rijp voor
Dat lukt nooit
Zo werken we hier niet
Waarom is dat nodig ? Het werkt toch prima zo ?
Het is te duur

Deze bijdragen zijn situatieonafhankelijk in te brengen door iedereen ter ondermijning van elke soort vernieuwing en dus uitermate effectief om mee te scoren. Helaas worden zowel inbrengers van het idee als de "sabelaars" in groepsprocessen gelijk gewaardeerd. Beide hebben immers een actieve bijdrage aan de bijeenkomst geleverd ...Niets doen heeft hierdoor een inherente voorsprong op vernieuwing. Ontwikkelfacilitators zullen dus veel weerstand moeten overwinnen. Er is te weinig waardering voor het kunnen overwinnen van die weerstand. Dit maakt het willen zijn van ontwikkelfacilitator tot een moeilijk beroep, waarmee het moeilijk scoren is.

2. Gemak van Aasgieren

Machiavelli doelt op het afbreukrisico dat vernieuwers lopen doordat succesvolle vernieuwingen worden geclaimd door de machthebbers, terwijl niet-succesvolle vernieuwers als schuldigen worden aangewezen, desnoods ook voor alles wat er vóór de veranderingspoging al verkeerd was. De kat uit de boom kijken en reageren op uitkomsten is makkelijker dan risico's aangaan en te anticiperen op mogelijke uitkomsten en daar een lot aan verbinden. Een ontwikkelfacilitator moet zich er eerst van overtuigen geen kat te willen zijn, om zich vervolgens door die katten de kaas van het brood te laten eten. Geen aantrekkelijk perspectief.

3. Dolkstoot van de Innoverende Machthebber
Machthebbers worden beoordeeld op de wijze waarop dingen die ze beheren functioneren. De gang van zaken wordt hen aangerekend. Machthebbers zijn geneigd verandering toe te juichen. Verbetering betekent immers dat er gewerkt wordt aan de kritiek op het functioneren van datgene waar ze verantwoordelijk voor zijn. Verandering betekent echter meestal ook een verandering in bestaande machtstructuren. Zodra machthebbers in potentiële vernieuwing bedreiging zien van bestaande eigen privileges, veranderen zij in de grootste tegenstanders van de met de mond beleden vernieuwing.
Ontwikkelfacilitators zullen machthebbers als tegenstanders krijgen. Gevaarlijke tegenstanders ook, omdat ze hun tegenstand zullen verbergen. Op papier zijn machthebbers immers voorstander van dat het anders moet.

Hoe trendkeerders / ontwikkelfacilitators te ondersteunen ?
Als maatschappelijke vernieuwing van onderaf moet komen door ontwikkelfacilitators, maar Ontwikkelfacilitator zijn is een vak met veel risico's, dient er een oplossing te komen voor dit knelpunt. Oplossingsrichtingen voor het versterken van de effectiviteit van trendkeerders zijn te categoriseren in verschillende doelstellingen ten behoeve van verschillende doelgroepen:
Doelstellingen:

1. Het beter ondersteunen van bestaande Ontwikkelfacilitators
2. Het "kweken" van meer Ontwikkelfacilitators
3. Het kweken van meer begrip voor Ontwikkelfacilitators
4. Het wegnemen van weerstand tegen Ontwikkelfacilitators

Doelgroepen
1. Trendkeerders
2. Actieve volgers (potentiële trendkeerders)
3. Passieven
4. Tegenstanders

(Basisuitgangspunt achter deze doelgroepsindeling is dat niet iedereen Ontwikkelfacilitator kan of wil zijn. Dit is ook niet wenselijk. Ook passieven of tegenstanders zijn door hun kritiek en opmerkingen - mits juist gedoseerd - uitermate zinvol in het verbeteren van het vernieuwingsproces.)
Voor deze doelstellingen en doelgroepen kunnen verschillende instrumenten worden gebruikt. De te ontwikkelen instrumenten kunnen worden ingedeeld in categorieen:

Kennisoverdracht
Trainings- en coachingsactiviteiten, met bijvoorbeeld als doel het behalen van een Trendkeerders Keurmerk

Communicatie
Instrumenten om de communicatie van Trendkeerders tussen de volgers, passieven en tegenstanders te bevorderen

Informatie
Het afbreukrisico van het Trendkeerderschap zijn voor een groot deel terug te voeren op de onbekendheid met de hierboven beschreven afbreukmechanismen. De waarde van trendkeerderschap moet worden opgewaardeerd. Dit kan via het onder de aandacht brengen van het onderwerp onder een breed publiek, bijvoorbeeld middels een participatieve docu-info-soap (werktitel: nous are die trounders (?))

Experimenteeromgeving

Om bovenstaande instrumenten te kunnen ontwikkelen zal echter eerst gezocht moeten worden naar een goede experimenteeromgeving. Waar kan worden gewerkt aan het opwaarderen van het trendkeerderschap en welke trendkeerders willen een rol spelen in deze "pilots" ?

Facilitatienetwerken

Netwerken waarin mensen zich gecommiteerd hebben eenmaal het keurmerkbehaalde trendkeerders met raad en daad bij te zullen staan.

Vervolgtraject
De initiatiefnemers van dit project hebben onderling de volgende ambitie uitgesproken:
De ervaring is dat een veranderingsproces in een gebied of organisatie nog te veel ad-hoc plaatsvindt, het wiel herhaaldelijk vervormd wordt uitgevonden, trendkering een normaal fenomeen behoort te zijn en een gestructureerde aanpak voor verandering in een gebied of organisatie via trendkeerders maatschappelijk nodig is.

Partijen nemen geen genoegen met deze waarneming en willen onderzoeken welke mogelijkheden er zijn om Trendkeerderschap in Nederland te ondersteunen.

Deze partijen gaan deze ambitie als volgt inhoud geven:

bovenstaande notitie wordt voorgelegd aan een aantal personen die zich in hun ogen trendkerend gedragen. Hen wordt verzocht te reageren op de noties in de vorm van aanvullingen, aanscherpingen, wijzigingen. Als werktitel van dit project wordt voorlopig aangehouden: Trendkeerders

Discussiestellingen voor het aanscherpen van de notitie:

Trendkeerders maken per definitie vijanden
Trendkeerders zijn per definitie mensen met veel ervaring / senioriteit
Iedereen kan trendkeerder zijn of worden / Trendkeerders op een onderwerp zijn volgers op een ander onderwerp
Trendkeerderschap is altijd gebaseerd op een intrinsieke motivatie. Met externe beloningen creeer je geen trendkeerderschap

Met de dan scherp gestelde notitie wordt gezocht partners binnen publieke en private partijen die een voortrekkende rol kunnen/willen vervullen bij de herwaardering van het Trendkeerderschap.

(Als optie wordt thans gedacht aan: een beeldbepalend extern vierspan

een forumgroep van ca. 30 personen uit bedrijfsleven en overheid om het proces inhoud te geven en te financieren, met als resultaat van hun inzet meerwaarde persoonlijk, organisatorisch, en maatschappelijk.
Hun contacten zijn face-to-face, er komt een format voor een website voor uitwisseling van feitelijke informaties en zij initieren decentrale activiteiten in organisaties en gebieden.
een groep uit de organisaties van de ca. 30 personen die de activiteiten uitvoert.